İran’da yıllar sonra reformcu cumhurbaşkanı periyodu… Türk asıllı Pezeşkiyan, İran’a aradığı değişimi getirebilir mi?

İran’da muhafazakar Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin mayıs ayında helikopterinin düşmesi sonucu hayatını kaybetmesi sonrası düzenlenen seçimlerde, reformcuların tek adayı Mesud Pezeşkiyan’ın yeni cumhurbaşkanı seçilmesi sürpriz bir gelişme oldu.

Azeri Türkü olan kalp cerrahı Pezeşkiyan, ikinci cinste muhafazakar rakibi Said Celili’yi geride bırakarak sandıktan birinci çıktı; böylelikle yıllar sonra İran’da bir reformcu cumhurbaşkanı iktidara geldi.

Orta Doğu’da tansiyonun yüksek olduğu, ülkede yıllardır süren ekonomik krizin ve İslam rejimine yönelik reaksiyonların derinleştiği bir devirde gerçekleşen seçime iştirak oranının bilhassa birinci çeşitte çok düşük kalması ise rejimin meşruiyetini sarsan bir durum olarak yorumlandı. 2021’deki cumhurbaşkanlığı seçimlerine aday olması engellenen Pezeşkiyan’ın bu kez yarışa katılmasına müsaade verilmesi, seçime iştiraki artırmaya yönelik bir atak olarak görülmüştü.

Seçimleri yakından takip eden İranlı gazeteci Said Azimi, İran rejiminin seçime iştiraki çok önemsediğini, dini başkan Ayetullah Ali Hamaney’in iştirak oranını İslam Cumhuriyeti’ne dayanak açısından bir referandum olarak gördüğünü söz etti.

‘BİRÇOK KİŞİ BU SONUCU BEKLEMİYORDU’

Ülkede asıl karar mercii olan dini başkan Hamaney ve siyasette de güçlü İhtilal Muhafızları’nın yönettiği ülkede reformcu Pezeşkiyan’ın İran’a nasıl bir değişim getirebileceği şu anda dünyada yanıtı merakla beklenen bir soru.

Gazeteci Azimi, birçok kişinin Pezeşkiyan’ın cumhurbaşkanı olmasını beklemediğini ve onun periyodunda kıymetli değişimler yaşanabileceğini belirtti. Daha evvel bayanların başörtüsü takmaya zorlanamayacağını söyleyen Pezeşkiyan’ın zarurî başörtüsü uygulamasını iptal edemeyeceğini kaydeden Azimi, “Bu lakin anayasal değişiklikle mümkün ve bunun için de referandum gerekiyor. Dini başkan Hamaney bu türlü bir şeye müsaade vermez lakin elbette Pezeşkiyan bir değişim getirebilir. Çeşitli kısıtlamaları kaldırabilir, örneğin ahlak polisini lağvedebileceğini öngörüyorum” dedi.

Pezeşkiyan’ın Türk kökenli olması ve mitinglerinde Azerice müzikler çalınması da Türkiye kamuoyunda ilgi çeken bir detaydı.

Azimi, Pezeşkiyan’ın seçim kampanyasında Türkçe konuşanların ve başka azınlıkların yaşadığı bölgelerin ekonomik olarak geliştirilmesine sık sık vurgu yaptığına dikkat çekti.

‘PEZEŞKİYAN REJİME SADIK BİR İSİM’

İran üzerine çalışmalar yürüten Yeditepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Memleketler arası Alakalar Bölümü’nden Dr. Ezgi Uzun Teker de, reformcuların İslam Cumhuriyeti’ne karşı olmadığına ve Pezeşkiyan’ın da rejime sadık bir isim olduğuna dikkat çekerek şunları söyledi:

“İran’da 2017’den beri sokakta olan bir halk kitlesi var. Bilhassa iktisat konusunda mutlu olmadıkları birçok siyaset var. 2021 ve 2022’den bu yana hükümet aksiliğinin sistem zıtlığına dönüştüğünü görüyoruz. İran’da bir cumhurbaşkanı radikal bir değişiklik getiremez zira bu türlü bir değişiklik uzun vadeli ve sistem içindeki ittifak ağlarıyla alakalı.”

Dini başkan Hamaney’in halefinin kim olacağı da ülkede tartışma yaratan bir bahis.

 

Yeni cumhurbaşkanı periyodunda iktisat, dış siyaset ve bayan hakları üzere başlıklarda değişimin de sistem içindeki ittifaklarla sağlanabileceğini belirten Teker, geçmiş yıllarda cumhurbaşkanlarının kendi hareket alanlarında önemli adımlar attığını, hasebiyle Pezeşkiyan’ın kademeli olarak kimi değişimler getirebileceğini vurguladı.

Kurulacak kabinede 6-7 bayan bakan adayı olduğunu söyleyen Teker, Pezeşkiyan’ın İran’ın Orta Doğu siyasetinde bir değişime gitmesini beklemediğini söz ederek şöyle konuştu:

“Bu alan daha çok İhtilal Muhafızları Ordusu’nun elinde. Direniş güçleri ve İsrail ile ilgili siyaset esasen çok net. Batı dünyasıyla ilişkilerdeyse bir değişiklik olabilir. Pezeşkiyan, nükleer müzakere sürecinde ABD ile direkt görüşme sağlanması gerektiğini söylüyordu. Nükleer müzakerelere geri dönülmesi ve yaptırımların kaldırılması üzere maksatları var.”

Teker, 85 yaşındaki Hamaney’den sonra gelecek yeni dini önderin kim olacağının da İran’ın siyasetlerini değerli ölçüde etkileyeceğine dikkat çekti.