Ozan Bingöl yazdı: Personele, işçiye, memura bir darbe de vergi tarifesinden

Enflasyon periyotlarının en büyük kaybedeni ücretliler ve dar gelirlilerdir. Serveti olanların, taşınmazları, taşıtları, malları enflasyonla birlikte kıymetini korur. Yüksek faiz getirisinden de yararlanırlar. Ancak bordro mahkumlarının maaşları enflasyonla birlikte süratle erir. 

Türkiye’de ücretlilerin enflasyonla eriyen maaşları, maaş artışına paralel formda artırılmayan vergi tarife dilimleriyle de ayrıyeten erimektedir. Yalnızca maaşları değil, yemek istisna hakları ve gibisi öteki istisnalar da eriyip gitmektedir.

DÜŞÜK ARTIŞLAR VERGİ ADALETİNİ DAHA DA BOZUYOR

Mali güce nazaran vergileme unsuru Anayasamızın da öngördüğü bir unsurdur. Vergi adaleti tarafında vergi siyaseti uygulaması açısından da gereklidir. Mali güce nazaran vergilendirme, temel itibariyle, şahısların ekonomik ve şahsî durumları göz önüne alınarak vergilendirilmeleridir. Fakat, vergi uygulamalarımız vergi adaletini tesis etmeye yardımcı olmak bir yana, tam aksine bozucu bir biçimde çalışıyor. Aşağıda tarife dilimleri uygulaması bu bahisteki çarpıcı örneklerden birisidir. 

TARİFE DİLİMİ NEDİR? NEDEN DEĞERLİDİR?

Gelir vergisinde artan oranlı vergileme kelam mevzudur. Fiyat gelirleri de Gelir Vergisi  Kanununa nazaran vergilendirildiği için artan oranlı tarife dilimi yoluyla vergilenir.

Gelir vergisinin hesabında, Gelir Vergisi Kanununun 103 üncü unsurunda yer alan gelir vergisi tarifesi uygulanır. Bu tarife artan oranlı dilim yöntemine nazaran belirlenmiştir. Örneğin 2024 yılı için gelir vergisi tarifesi ücretliler için aşağıdaki üzeredir.

• 110.000 TL’ye kadar 15%
• 230.000 TL’nin 110.000 TL’si için 16.500 TL, fazlası 20%
• 870.000 TL’nin 230.000 TL’si için 40.500 TL fazlası 27%
• 3.000.000 TL’nin 870.000 TL’si için 213.300 TL, fazlası 35%
• 3.000.000 TL’den fazlasının 3.000.000 TL’si için 958.000 TL, fazlası %40

Yukarıdaki tabloya nazaran bir ücretlinin yıl içinde elde ettiği fiyatın gelir vergisine tabi matrahı birinci dilime gelinceye kadar %15 üzerinden vergilenir. Bu dilim aşılınca, dilimi aşan fiyatlar için daha yüksek oran uygulanır ve ücretlinin eline geçen net maaş düşer. Artan oranlı vergileme nedeniyle ücretlinin yıl başındaki ve yıl sonundaki maaşı farklılaşır.

DÜŞÜK TAYİN EDİLEN VERGİ DİLİMLERİ ZIMNÎ VERGİ ZAMMIDIR

Tarife dilimleri, ücretlilerin yıl başındaki net maaşlarını ilerleyen aylarda azaltan bir öge olduğu için çalışanlar için büyük değer taşır. Düşük tayin edilen gelir vergisi dilimleri, ücretlinin yıl içinde kısa bir mühlet içinde üst dilimdeki vergi oranı üzerinden vergilendirilmesine neden olur. Bu ise, fazla vergi ödemektir. Bâtın vergi artırımıdır.

Tarife dilimleri yıllardır olması gereken seviyenin altında belirlenmektedir. Birincisi, mevzuattan kaynaklı olarak her yıl yine değerleme oranının %5’i aşmayan kesirlerinin tarife dilim artışında dikkate alınmamasıdır. Halbuki tıpkı mevzuatı yapanlar, maktu ÖTV artışını yapanlar virgülden sonraki dört haneyi de temel alarak vergi artışları yapıyorlar. Yani kuruşun binde birini bile dikkate alıyorlar. Çalışanın hakkı olan tarife dilim artışında, yemek bedeli istisna fiyatı artışında ve gibisi alanlarda ise %5’e kadar olan kısmı siliveriyorlar. 

ASGARİ FİYATIN 21 KATINDAN 5,5 KATINA KADAR DÜŞTÜ

Aşağıdaki tablodan da görüldüğü üzere 2000 yılında gelir vergisi tarifesinin birinci dilimi bir aylık brüt minimum fiyatın 21 katına denk gelmekteydi. 2010 yılından itibaren birinci gelir dilimi minimum fiyatın bir yıllık brüt fiyatının altında kalmaya başlamıştır. 2024 yılında 5,5 aylık brüt minimum fiyat meblağı toplamı gelir vergisi tarifesinin birinci dilime eşit olmaktadır. Bunun manası şudur, vergi tarife dilimleri maaş artış oranını takip edememiş, bundan ötürü fiyatlı maaş artışlarının bir kısmını yeniden vergi olarak ödemek zorunda kalmıştır.

ÇALIŞANLARIN VERGİ KAYBI NE KADAR? 

2000 yılında gelir vergisi tarifesinin birinci dilimi brüt taban fiyatın 21 katı idi. Bu oranı bugüne uyarladığımızda gelir vergisi tarifesinin birinci diliminin 420.000 TL olması gerekiyor. Meğer 2024 yılı için gelir vergisi tarifesinin birinci dilimi 110.000 TL’dir. 2000 yılında ikinci gelir dilimi birinci gelir diliminin 2,5 katı idi. Buna nazaran ikinci gelir dilimi de 1.050.000 TL olmaktadır. Bunun manası 2000 yılındaki üzere bir sistem olsa çalışanlar birinci vergi dilimine matrahları 420.000’lirayı aştığında girecekti. Örneğin brüt maaşı 40.000 TL olanlar yıl boyunca birebir oran üzerinden vergilenecek, çalışanların büyük bir çoğunluğu ise bir üst dilime dahi geçmeyecekti. 

Konunun daha net anlaşılması için olayı örneklerle somutlaştırmak istiyorum. Bunun için mevcut durum ve 2000 yılındaki birinci dilim-asgari fiyat orantısına uygun gelir dilimleri için kimi brüt maaşların vergi kayıplarını tek tek hesapladım. Buyurun tablo aşağıdadır:

Yani bugün ortalama 60.000 TL brüt maaş ile çalışan bir vatandaş, politik tercihlerin bir sonucu olarak bu yıl için 42.240 TL daha fazla gelir vergisi ödemiş olacaktır. Üstteki tablo bize, ücretlinin tarife dilimi nedeniyle uğradığı kaybın bir yıllık devirde bile ne kadar büyük olduğunu göstermektedir. Son 24 yıl için yapılacak hesaplamada çalışanın kaybının çok büyük meblağlara ulaşacağı açıktır. 

Tarife dilimindeki artışın tekrar değerleme oranında artırılmaması, %5’lik kesirlerin dikkate alınmaması nedeniyle yapılacak hesaplamalarda da çalışanların tarife dilimindeki eksik artış nedeniyle kıymetli meblağda kayba uğradıkları görülmektedir. 

Neresinden bakarsanız bakınız bu tablo, vergi sisteminin çalışandan, fiyattan, emekten yana olmadığını göstermektedir.

VERGİ TARİFE ZULMÜNE NEDEN SON VERMİYORLAR?

Doğumdan vefata, iğneden ipliğe, ekmekten suya kadar her şeye vergi ödeyen bireyler olarak sormak hakkımız.

Damga vergisi, harçlar ve öbür pek çok vergi artışında tekrar değerleme oranı kuruş kuruşuna uygulanırken, ÖTV maktu artışlarında bir kuruşun binde biri fiyatındaki artış bile dikkate alınırken yıllardır gelir vergisi dilimleri üzerinden bordro mahkumuna yıllarca neden zımnî vergi artırımı yapılmaktadır. 

Vergi torba maddesindeki kıymetli maksatlardan birinin de vergi adaleti olduğunu söyleyen Sayın Hazine ve Maliye Bakanı milyonlarca çalışanın maaşına saklı vergi artırımı manasına gelen tarife dilimi zulmüne dur diyecek bir düzenlemeyi bu torba yasaya neden eklememektedir. 

Ücretlilerin talebi kendilerine yeni bir istisna tanınması, özel bir lütuf sunulması değil, yıllarca dilim dilim, kapalı bâtın ellerinden kayıp giden gelir kayıplarına bir noktada son verilmesidir. Haklı bu talebe hayır demek mümkün müdür?

Yıllardır personele, işçiye, memura tarife dilimi ile zulmedenler, hayat pahalılığı ile sınayanlar, enflasyon canavarı ile baş başa bırakanlar; “vergi adaletini tesis edeceğiz” cümlesini bir zahmet kurmasınlar…