Gücünüzü makul yönetmek için ipuçlarına kulak verin!

Üniversite imtihanına hazırlandığınız o yılın akabinde hissedilen yorgunluk, düğününüzün kusursuz olması için uğraşlarınız, ömrünüzde büyük yeri olan arkadaşınızdan zarurî ya da tercihen ayrıldıktan sonra hissettikleriniz, vazgeçişleriniz, işi alabilmek için uğraşlarınız, değişmek için uğraşlarınız… Uzayıp giden bir liste var önünüzde. Geride kalan hisleriniz ve tükenen umutlar yorgun hissetmenize yol açabilir. Şayet altında tıbbi bir neden yoksa psikolojimizin yorgunlukla uğraşından galip çıkabilmesi için The Guardian için kaleme alınan makaleden 10 usulü sıraladık:

TAKDİR ET, TAKDİR AL

Tükenmişlik koçu Anna Katharina Schaffner Tanner Enstitüsü’nün 2019 tarihli bir araştırmasını şöyle yorumluyor:

– Şayet ne takdir edilir ne de takdir edersek, tükenme olasılığımız sırasıyla %45 – %48 oranında artıyor. Uzun vadede olumlu geri bildirim eksikliği bizi ruhsal manada küçültür ve değersizleştirir. Güzel haber şu ki takdir tedavisi her iki tarafta de işe yarıyor. Diğerlerini takdir etme hareketiyle beslenebiliriz, bu da takdir alma bahtımızı artırır.

PERSPEKTİF HER ŞEYDİR

En üst seviyede tükenmişlik çağında yaşadığımızı düşünebiliriz. 2023 Deloitte İşyerinde Refah Anketi, İngiltere ve ABD’deki iş gücünün yaklaşık yarısının her vakit yahut sıklıkla tükenmiş ya da gerilimli çalışanlardan oluştuğunu ortaya çıkardı. Lakin bizim meselemiz bu kadar kolay değil, sorun tükenmişlik şeytanlarıyla savaşan tek neslin çalışanlardan oluştuğunu argüman etmekten çok uzak. Tarihe bakalım; Orta Çağ’da tükenmişliğe “acedia” deniyordu – ilgisizlik, uyuşukluk ve nankörlük olarak tanımlanan terim günahkâr bir ruhsal rahatsızlık olarak tanımlanıyor. Rönesans alımları tükenmişliği gezegenlerin dizilimi ile ilişkilendirdi. 19. yüzyılda ise sonların zayıflığı olarak tanımlanan ve daha süratli bir hayat temposunun sonucu olduğu anlaşılan “nevrasteni” tükenmişliğin temel belirtisiydi. Bu endişelerin asırlardır bizimle olduğunu öğrenmek teselli edici. Yorgunlukla ilgili tasalar elbette bizi insan yapan şey. Bunlar, toplumsal değişimin sonuçlarıyla paralel olarak yaşlandıkça gücümüzün kademeli olarak azalmasına neden oluyor. Bu da vefat hakkında daha esaslı kaygılarımızla bağlantılı.

ÇALIŞMA HAYATI BİZİM DOSTUMUZ DEĞİL

Geçmişte, mevsimler ve gün ışığı çalışma sistemimizi belirliyordu. Lakin sanayileşme, işe ve vakte karşı farklı bir tavır gerektiriyor. Bu nedenle vakit idaresi, dakiklik ve verimlilik yeni faziletler haline geldi. 16. yüzyıldan kalma teolojik fikirler, disiplin, üretkenlik ve muvaffakiyet etrafında dönen bir “çalışma coşkusu”na dönüştü. Tembellik ise ölümcül Yedi Günahtan biri olarak kabul ediliyordu.

Çoğumuz bize atfedilenleri derinlemesine içselleştirdik ve kendi misyon ustamız olduk, muvaffakiyet olmadan hiçbir şey olmadığımıza ve çalışmadan bedelsiz olduğumuza inandık. Tahminen de bu nedenle Benjamin Franklin’in meşhur tabiriyle “zaman paradır” fikrine sahip çıktık. Vaktimizi çalışmak ve başarmak için kullanmak konusunda daima bir baskı hissediyoruz zira içten içe bunun kurtuluşa giden tek yol olduğuna hâlâ inanıyoruz.

BİR HOBİ EDİNİN

Yorgunluğa karşı en güçlü panzehirlerden biri hobidir. Hobiler, hayatımızda en kaba manasıyla, sevinç ve hatta toplumsal ağlar sağlayan edinimlerimizden. Bahçecilik, dans, örgü örme üzere hobiler tükenmişlik araştırmacısı Nick Petrie’nin “çok istikametli insanlar” olarak isimlendirdiği, tüm yumurtalarını iş sepetine koymamış bireyler olmamızı sağlar. Zıt dünyaları beslemek, gelişmek için olmazsa olmazdır. Hobiler, onları yapan kişiyi keyifli etmekten diğer bir maksada hizmet etmez. Az sukulentler yetiştirmeniz, ahşap oyuncaklar yapmanız, dağlara tırmanmanız yahut komik bıyıklı Viktorya periyodu erkeklerinin fotoğraflarını toplamanız gerekip gerekmediğini bilmiyorsanız kendinize sorun: Kendimi en son ne vakit tam manasıyla canlı hissettim?

İÇİNİZDEKİ ELEŞTİRMENİ EĞİTİN

Birçoğumuz, başımızın içinde bizi daima yargılayan olumsuz bir sese aşinayızdır. Bu ses bize gereğince zeki olmadığımızı, çok şişman, çok zayıf, çok kısa, çok uzun olduğumuzu, işimizde güzel olmadığımızı söyler. İçimizdeki eleştirmen olumsuzluğu büyütür ve hayatımıza hoşnutsuzluk yayar. Ayrıyeten gücümüzü içimizden çekip alabilir ve yorgunluğumuzun esas nedeni olabilir.

Kabul ve Kararlılık Terapisi iç eleştirmenimizi yönetmek için güçlü araçlar sunuyor. Terapiler bize eleştirmenimizi zihin gevezesi olarak ele almayı ve dikkati onun söyleyeceklerinden biçime kaydırmamızı öğretiyor. Yani “İşe yaramazım” yerine “İşe yaramaz olduğumu düşündüğümü fark ediyorum” cümlelerini kurmak gerekiyor. Bu, kendimizle faydasız fikirlerimiz ortasında kritik ve güçlü bir ara yaratır.

YAŞAM MALİYETİNİZİ HESAPLAYIN

19. yüzyıl filozofu Henry David Thoreau, en çok satan kitabı Walden’da, büyüleyici “yaşam maliyeti” kavramını ortaya koydu. Bu; hedeflerimize ve amaçlarımıza ulaşmak için feda ettiğimiz vakit, güç, sıhhat ve zihinsel refah ölçüsü. Çoğumuz düşünmeden mümkün olduğunca çok para kazanmaya yahut mal mülk biriktirmeye çalışırız. Ya da dereceler, mükafatlar, terfi yahut şöhret halinde statü peşinde koşarız. Bunları istekli olarak zamanımızla ve sıklıkla sağlığımızla yahut bağlantılarımızla öderiz.

Bu nedenle kendimize her vakit şunu sormalıyız: Seçimlerimizin gerçek ömür maliyeti nedir? Ödediğimiz bedelin çok yüksek olduğunu görürsek, ayarlamalar yapmak isteyebilir, paradan yahut statüden çok vakte ve sıhhate öncelik verebiliriz.

HAYIR DEMEYİ ÖĞRENİN

Yorgun olduğumuzda, kolay lakin tesirli bir strateji, hem büyük hem de küçük taahhütlerimize bakmak ve bunları temel değerlerimizle eşleştirmektir. Taahhütlerimizden hangileri hakikaten kıymetli ve manalı olanı destekliyor? Hangileri alakasız yahut hatta değerlerimizle çelişiyor? Bu antrenmanda değerli olan, bir seçim yapma hissidir – vaktimizi neye harcamak istediğimizi şuurlu bir formda düşünmek, otomatik pilotta olmak yahut öteki insanların dileklerinin insafına kalmak yerine.

Güvenli ortamlarda küçük isteklere hayır demeyi uygulamaya başlayabilir ve böylelikle hayır deme kapasitemizi geliştirebiliriz. Bu formda kendimizi giderek daha özgüvenli ve kıymetli durumlara hazır hissedebiliriz.

80/20 UNSURUNU UYGULAYIN

Her vakit çalışıyorsunuz, fakat tekrar de her şeyde geride kaldığınızı mı hissediyorsunuz? Girdiniz ve çıktınız ortasında bir boşluk var mı? 80/20 unsuru olarak da bilinen Pareto yasası size yardımcı olabilir. 19. yüzyıl İngiltere’sindeki servet ve gelir dağılımı modellerini inceleyen Vilfredo Pareto’nun araştırmasına nazaran, her vakit öngörülebilir ve dengeli olan oran 80/20’dir; yani servetin %80’i nüfusun %20’sinin elindeydi. Bu oran, kendi iş faaliyetlerimizde ve ferdî ömrümüzde da karşımıza çıkar. 80/20 oranı, gayretlerimizin şaşırtan derecede küçük bir kısmının başarılarımızın büyük bir kısmına yol açtığını gösterir. Münasebetiyle sorulması gereken soru şudur: Ömrün rastgele bir alanında en değerli sonuçları veren faaliyetlerimizin %20’si nedir?

DİNLENMEYE ÖNCELİK VERİN

Tükenmişlik bir ikaz işaretidir. Bedenimiz ve zihnimiz parçalanarak hayır diyor. Bizi daha fazla hasardan korumak için bize dinlenmemizi söylüyorlar. Lakin birden fazla vakit tam aksisini yapıyoruz. Kendimizi giderek daha geride bulduğumuz için bedenimize dinlenme müsaadesi vermiyoruz. Bilhassa bunalmış hissediyorsak her gün uygun molalar vermek kıymetli. Evet, bu çok da kolay değil zira çoğumuz dinlenmenin kadim sanatını unuttuk. Vincent Deary’nin dediği üzere: “Çalışmak dinlenmeye muhtaçlık duyar ve dinlenmek çalışmak ister.”

STOACILARA KULAK VERİN

Antik Stoacılar, acımızın dış şartlardan değil, bu şartlara verdiğimiz reaksiyonlardan kaynaklandığına inanıyorlardı – yanılgılı yargılar ve gerçekçi olmayan beklentilerin bir kombinasyonu. Seneca, Epiktetos ve Marcus Aurelius da zihinsel güçlerimizi nasıl harcamamız gerektiği konusunda etkileyici derecede pragmatik görüşlere sahipti. Birçok dış olayın denetimimiz dışında olduğunu düşünüyorlardı ve bunlar hakkında endişelenmenin anlamsız olduğuna inanıyorlardı.

Evde kullanabileceğimiz güçlü bir Stoacı tekniği “Kontrol Çemberi” idmanıdır. Temel gerilim etkenlerinizin bir listesini yapın. Sonra birbirinin içine yerleşmiş iki eşmerkezli daire çizin. Dıştaki “kontrol edemediklerim”dir. İçteki daire “kontrol edebildiklerim”i barındırır. Gerilim etkenlerinizi ilgili dairelere yerleştirin. Seneca ve takımı dış dairede ne varsa onu kabul etmenizi ve iç dairede ne varsa ona odaklanmanızı teşvik eder. Sonuç olarak Stoacılar beklentilerimizi radikal bir formda denetim etmemizi tavsiye eder. Marcus Aurelius’un dediği üzere: “Yalnızca bir meczup kışın incir arar.”